
یکی از صنایع دستی و هنرهای بومی و روستایی ایران، حصیربافی است. این هنر روستایی از زمانهای گذشته تا به الان در کشورهای متفاوت جهان، خصوصا آفریقا، کشورهای جنوب شرق آسیا مانند اندونزی، تایلند و ایران مرسوم است. این هنر بومی به صورت فعالیت خانگی در خیلی از نقاط کشور به ویژه مناطق جنوبی و شمالی ایران مرسوم است. زنان و مردان برای پر کردن اوقات فراغت و تامین منابع مالی خود در جهت گذراندن مخارج زندگی محصولات حصیری که بسیار کاربردی است و ظاهری زیبا دارد را به روش های مختلف و گوناگون تولید می کنند و در نهایت به فروش می رسانند، مانند:سینی کپوبافی، زنبیل کپوبافی و حصیری، گلدان حصیری، سبد حصیری و …
حصیر بافی چیست؟
به درهم تنیدن و پیچاندن رشتههای گیاهی و بافتن در شکلهای گوناگون، به روشهای ساده و طرح دار به کمک دست و پا را حصیربافی میگویند.
از حصیر برای درست کردن ظروف (سبد، زنبیل و غیره)، کلاه، زیلو، پرده و … استفاده میکنند که هر یک بیشتر در منطقه خاصی از ایران تولید میشود. تولید و بهرهگیری از این محصولات در نقاط شمالی و جنوبی کشور به دلیل دسترسی راحتتر به مواد اولیه نظیر نی، نخل، داز و… و سازگاری با شرایط اقلیمی است که هرکدام برای یک سبک حصیربافی کاربرد دارد.
ارزان بودن مواد اولیه و فراوانی آن دلیل رونق این هنر روستایی است که آن را تبدیل به یکی از صنایع دستی محبوب شمال و جنوب ایران کرده است. امروزه قسمتی از این کالاهای زیبا به عنوان اشیای کاربردی و تزئینی در زندگی شهری مورد استفاده قرار میگیرد، خصوصا در این چند سال در دکور خانههای مدرن بسیار از آن الهام میگیرند.
انواع دستهبندی حصیربافی
حصیربافی در دسته بافتنیهای است که با قسمتهای مختلف گیاه بافته میشود و به همین دلیل با حجم کم و به صورت صاف دیده میشوند. در حصیربافی برای ایجاد یک نقش و طرح باید به چگونگی نوع بافتن آن دقت شود، برای ایجاد یک طرح باید توجه داشته باشید که رشته های بافندگی را چگونه به هم میبافند. در حصیربافی رنگ آثار نیز بستگی به رنگ طبیعی مواد اولیهی آنها دارد اگر چه در مواردی برخی از رشتهها را رنگ آمیزی کرده و به کار می برند.
نکته: توجه داشته باشید این هنر بومی و روستایی زیبا، با توجه به مواد اولیه و نوع حصیری که به کار میبرند و نوع رنگ و شیوه بافت اسامی آنها متفاوت است که عبارتند از:
- کپوبافی
- بامبو بافی
- مرواربافی
- حصیربافی
بامبو بافی چیست؟
بامبوبافي یا حصیربافی با نی خیزران جزو صنايع دستي و هنر بومی و روستایی در استان گيلان است كه با نی خیزران بافته میشود. بامبوبافی یکی از قدیمیترین صنایع دستی در این استان است، به گونهای که تقریبا یکصد سال قبل با کاشتن چای در گیلان شروع شد. از مهمترين مراکز توليد این محصول میتوان به لاهیجان به ويژه منطقه ليالستان اشاره کرد. گیاه بامبو در مناطق بسیار مرطوب همانند مرداب ها و اطراف رودخانههای رشت و لاهیجان میروید و رشد میکند و محصولات آن هم جنبه تزييني و هم كاربردي دارد.
بامبو در زبان فارسی به نی خیزران معروف است، این گیاه در دامنه كوهها و تپههایی كه دارای رطوبت ۶۵ تا ۹۰ درصد باشد رشد میکند و كشت میشود.
نکته: تعیین كننده كیفیت و مرغوبیت بامبو مقدار رطوبت، حرارت موجود در منطقه و نوع خاك بوده و هرچقدر اندازه رطوبت و حرارت زیادتر باشد، كیفیت محصول نیز بهتر خواهد بود.
مرواربافی چیست؟
مرواربافي جزو صنايع دستي است که در مدت چند سال گذشته در استان گیلان رایج شده است. این هنر روستایی به وسیله نوعی چوب ترکهای به نام مروار تهیه می شود که از اطراف تهران، سولقان،کرج ، بهارِ همدان ، مراغه و ملاير جمع آوری میشود.
البته نکتهای که وجود دارد این است که در مناطق دیگر هم میتوان این نوع چوب را فراهم کرد و حتی این امکان در منطقه جنوبی کشور نیز وجود دارد که این نوع چوب تولید شود. بافندگان مروار بعد از فراهم کردن ترکه از مناطی که گفته شد آنها را در انبار ذخیره می کنند و در طول کار زوائد آن را میگیرند و سپس از طول ترکهها را به سه یا چهار قسمت تقسیم میکنند. بافندگان بعد از همهی این کارها ترکههایی که تقسیم کرده بودند را در در پاتیلهای مخصوصی با آب میجوشانند و پس از جوشاندن لایه رویی آن را میگیرند و برای بافتن ابتدا اجازه میدهند که به خوبی خشک شوند و پس از خشک شدن جهت بافتن از آنها استفاده ميکنند.
مروار ویژگیهای خاصی نیز دارد. رنگ مروار زرد است و زمانی که روغن جلا ميخورد به رنگ طلايي در ميآيد. لازم به ذکر است که نوع نامرغوب آن بيشتر به رنگهای سياه و سبز است. بافندگان پس از بافتن مروار آن را حدود 48 ساعت در برابر نور خورشید قرار میدهند تا در اثر برخورد نور خورشید به ترکههای مروار، رنگ ترکهها روشنتر شود و به رنگ طلایی در آید.
کپوبافی چیست؟
کپوبافی جزو صنایع دستی و هنرهای روستایی و بومی منطقه خوزستان هست که از گذشته تا الان در نواحی شمالی “دزفول” رایج بوده و همچنان با شور و خلاقیت خاص خود، هنرمندان روستایی آن را بافته و به بازار عرضه میکنند.
کپوبافی از بافتههای حصیری است که برای بافتن آن به كرتك و برگ درختان نخل خرما نیاز است.
کپوبافی از سالیان طولانی بیشتر در دهستان “شهیون” در شمال دزفول رایج بوده است. روستای “پامنار” از توابع این دهستان، از گذشته با داشتن نخلستانهای زیاد مركز مهمی برای تهیه مواد اولیه آن بوده است. گرچه در حال حاضر بهدلیل نیاز بیشتر کپوبافان، قسمت زیادی از برگهای خرما از بندرعباس و بوشهر فراهم میشود.
كپوبافان در زمینههای گوناگون –بهویژه ظروف تزیینی و سنتی- با استفاده از رنگها و طرحهای سنتی از گذشته، محصولات زیادی تولید میکردهاند. میتوان از مدلهای مختلف به اشكال مسطح، بیضی و دایرهای با كاربردهای مختلف،از جمله گلدان، جا دستمالی، زیر بشقابی، میوه خوری، زنبیل، جابرنجی، جاحبوباتی، سینی و کاسه اشاره کرد